ارتعاش و پیشگیری از اثرات آن

ارتعاش یا لرزه، یکی از عوامل همراه با صدا در محیط های صنعتی است. ارتعاش گاهی اوقات تشدید کننده صدا و گاهی نیز علت ایجاد یا منبع تولید صدا است. انتشار موج صوتی در مجاورت اجسام می تواند آنها را به ارتعاش در آورد و برعکس ارتعاش جسم نیز می تواند باعث تولید صدا شود.

ارتعاش از نظر فیزیکی نوعی حرکت نوسانی جسم حول نقطه تعادل آن است. از نظر بهداشتی آنچه در ارتباط میان ارتعاش اجسام در محیط اهمیت دارد، این است که انرژی امواج ارتعاشی در تماس مستقیم با اعضا و اندام ها، ممکن است در بعضی محدوده‌ها مخاطره آمیز باشد.

انتقال انرژی مکانیکی از یک منبع مرتعش به بدن کارگر می‌تواند باعث اختلال در راحتی و آسایش فرد، کاهش بازدهی در اثر خستگی ناشی از ارتعاش و نیز اختلال در اعمال فیزیولوژیک بدن و در مواردی نیز باعث بروز ضایعات اسکلتی و برخی بیماری ها شود.

ارتعاش شغلی: ارتعاش شغلی(occupational vibration) معمولاً از دو راه عمده به بدن انتقال می یابد:

1.    ارتعاش تمام بدن

2.    ارتعاش موضعی

v   ارتعاش تمام بدن: در این مورد ارتعاش از طریق یک ساختمان حمایتی بدن که در حال ارتعاش است به بدن منتقل می شود.

خطرات ارتعاش به عواملی مانند شدت ارتعاش، خصوصیات ارتعاشف مجموعه زمان‌هایی که فرد در معرض ارتعاش بوده و مدتی که هر بار در معرض ارتعاش قرار گرفته بستگی دارد.

 همچنین سمت و سوی ورود ارتعاش به بدن نیز مهم است و واکنش‌های سایکوفیزیولوژیک و حسی و عوارض متفاوت ایجاد می کند.

مطالعه روی کسانی که در معرض ارتعاش تمام بدن قرار گرفته‌اند بیانگر افزایش اختلالات مهره ه ای، بیرون زدگی دیسک، اختلالات دژنراتیو و اسکولیوز کمری در این گروه است.

در گروه‌های سنی جوان‌تر که مهره های کمری پر تحرک تر و عضلات ضعیف تری دارند معمولاً کشش اتفاق می‌افتد ولی در افراد مسن که تحرک مهره ها کمتر است معمولاً تغییرات دژنراتیو مشاهده می‌شود. این نوع ارتعاش به خصوص در کارکنان شاغل در مکان هایی که امر بهداشت و تعمیر دستگاه ها به خوبی صورت نمی گیرد، مشاهده میشود (نظیر کارکنان پمپها، ژنراتورها و ...).

حد مجاز مواجهه شغلی برای ارتعاش تمام بدن بر اساس جدول زیر می باشد:

کنترل و حفاظت محیط کار از ارتعاش تمام بدن

1.    ایزوله کردن فرد در برابر ارتعاش

2.    تنظیم زمان مواجهه افراد در معرض ارتعاش

3.    کاهش راه های انتقال

4.    بررسی طراحی ارگونومیک همراه با مواد جاذب ضد ارتعاش

5.    پوشانیدن ماشین در حال ارتعاش

6.    اطلاع از سرویس منظم و نگهداری صحیح ماشین آلات

7.    اندازه گیری میزان ارتعاش ماشین های جدید، در مواردی که کارفرما خواستار افزایش تولید است.

پیشگیری از ارتعاش موضعی و سندروم ارتعاش دست-بازو

1.    معاینات قبل از استخدام افراد، باید باتوجه مخصوص نسبت به عوامل حسی و عروق محیطی انجام گیرد و از سپردن مشاغل در معرض ارتعاش به افرادی که اختلالات عصبی-عروقی و عضلانی-اسکلتی دارند خودداری شود.

2.    معاینات سالانه افراد در معرض خطر، برای شناخت هر چه سریعتر اثرات عروقی، حسی و عضلانی-اسکلتی انجام گیرد و به محض مشاهده اولین علامت، تدابیر احتیاطی لازم برای پیشگیری از پیشرفت عوارض ناشی از ارتعاش به کار بسته شود.

3.    به افرادی که در آنها اولین علائم بروز سندروم ارتعاش دست-بازو در محیط کار دیده می شود، پیشنهاد تغییر شغل ارائه شود.

4.    انتخاب و استفاده از ابزارهایی که خوب طراحی شده اند.

5.    استفاده از دستکش های مخصوص ضد ارتعاش، از نوع full finger برای کاهش ارتعاش و گرم نگه داشتن دست ها

6.    در دست گرفتن ابزار به آرامی و افزایش نیروی نگه داشتن ابزار در دست، سبب انتقال بیشتر ارتعاش و آسیب رسیدن بیشتر به دست ها می شود.

7.    اجتناب از کار بی وقفه و طولانی مدت، کاهش زمان کار روزانه و منقطع کردن مدت کار، به ویژه در مشاغل پرمخاطره و سنگین (بعد از هر یک ساعت کار در حدود ۱۰ دقیقه استراحت لازم است).

8.    آموزش کارگران و شناساندن علائم زودرس بیماری

9.    پرهیز از مصرف سیگار

10.                      اجتناب از مصرف داروهای وازواکتیو (موثر بر عروق خونی)

11.                      در مورد سندروم ارتعاش دست و بازو نیز مانند همه خطرات شغلی، حساسیت فردی بسیار مهم است; به طوری که هر چه این زمان کوتاهتر باشد، فرد نسبت به ارتعاش حساس تر میشود.

درمان

در بیشتر موارد از قطع تماس کارگر با جسم مرتعش، علائم و نشانه های بیماری ناپدید می‌شود.

در سایر موارد میتوان شدت حملات را از طریق ماساژ، حرکت دادن بدن به طرفین و قرار دادن عضو آسیب دیده در آب یا هوای گرم کاهش داده یا متوقف کرد. علاوه بر این استفاده از دستکش هایی که با الکتریسیته گرم می‌شوند نیز موثر است.

منابع:

مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار
مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست

 کوثر مهرابیان- کارشناس صنایع & کارشناس ارشد مدیریت دولتی